Grupo Operativo REBO2VINO: Economía circular para a reutilización de botellas de viño no sector vitivinícola

• Medir o potencial do sistema de reutilización de botellas de vidro no sector vitivinícola a nivel nacional, en función dos mercados, canles de distribución e categorías de produtos de cada produtor.
• Validación dunha botella estándar para implantar a reutilización de envases no sector.
• Identificación de barreiras, limitacións e oportunidades para implantar un sistema de reutilización de envases en España a escala global.
• Viabilidade técnica, económica e ambiental do sistema de reutilización das adegas participantes na proba piloto do proxecto.
• Estudo de percepción do consumidor.
• Formación de adegas para implantar a reutilización de botellas de vidro.
• Ferramenta tecnolóxica de Avaliación Simplificada do Ciclo de Vida (ACV) e Pegada Ambiental do Produto (PEF) para a análise ambiental do sistema de reutilización de botellas de vidro para os produtores de viño en España.
• Estratexia de transferencia dos resultados do proxecto ao sector e aos grupos de interese.
• Os consumidores apostan cada vez máis por respectar o medio ambiente e aplauden todas as iniciativas dirixidas a implantar unha economía circular.

O proxecto REBO2VINO analizou o impacto e a viabilidade técnica, económica e ambiental dun sistema de reutilización de botellas de vidro no sector vitivinícola español para a canle HORECA.
Desenvolveuse ao longo de 29 meses, desde outubro de 2022 ata marzo de 2025. Para poñer en marcha o proxecto creouse un Grupo Operativo, liderado pola Federación Española do Viño e integrado por outras nove entidades representativas das distintas etapas da cadea de valor e do ciclo de vida do viño.
O proxecto Rebo2vino desenvolveuse arredor de 5 actividades técnicas que permitiron acadar os obxectivos sinalados:

• Situación do mercado.
• Accións preparatorias.
• Proba piloto.
• Análise de viabilidade.
• Accións de comunicación.

Realizouse unha análise DAFO e unha enquisa a adegas para identificar as principais oportunidades e barreiras para implantar a reutilización de botellas de vidro no sector vitivinícola, que serviu de punto de partida.

Deseñouse unha botella estándar para ser compartida por toda a industria, con funcións que prolongan a súa vida útil e soportan múltiples ciclos de lavado e recheo. Mediante unha proba piloto, recompilouse información técnica e económica sobre o ciclo de reutilización dunha botella de vidro, analizándose dende a súa elaboración e saída desde o escaparate, o seu embotellado na adega, o seu transporte ata o restaurante, e o seu posterior lavado e devolución á adega.
A proba piloto permitiunos identificar algúns aspectos críticos no proceso de reutilización, sendo os máis relevantes:

• Espazo de almacenamento adicional (no restaurante e adega, segundo corresponda)
• Adaptación do sistema de envasado e protocolos de control de calidade.
• Modificación de etiquetas (lavado) e envases secundarios (caixas de plástico reutilizables para almacenamento e transporte)
• Necesita máis stock de produto acabado
• Sistemas de trazabilidade para devolucións de botellas
• Maior peso das caixas no transporte
• Necesidade de programas de sensibilización e formación nos sectores da hostalería e do consumo.

REBO2VINO deseñou diversas ferramentas que axudarán ás adegas e ao sector a tomar decisións sobre a posible implantación futura da reutilización:

• Unha ferramenta de Avaliación do Ciclo de Vida para comprender o impacto ambiental das nosas botellas reutilizables e axudar ás adegas na súa toma de decisións.
• Software para facilitar a xestión e recoller toda a información sobre os ciclos de recollida de botellas e os distintos axentes implicados.
• Unha guía de boas prácticas para adegas, con aspectos fundamentais a ter en conta á hora de implantar un modelo reutilizable, incluíndo deseño de envases, selección de produtos e restauración, loxística e seguridade e trazabilidade.

Obtivéronse datos contrastados sobre o impacto da reutilización no sector vitivinícola a partir das avaliacións do ciclo de vida, incluíndo todas as categorías de impacto e en todas as etapas do ciclo de vida.

Realizouse un exercicio de extrapolación nacional tendo en conta os fluxos de produción e consumo de viño en cada Comunidade Autónoma. E comparáronse dous posibles modelos de reutilización:

• MODELO de reutilización con piscina individual (cada adega ten a súa propia piscina de botellas).
• MODELO de reutilización con piscina colectiva (todas as adegas comparten piscina de botellas).

A análise económica baseouse unicamente nos custos operativos do modelo (asumindo a plena capacidade, unha taxa de retorno do 100% e optimizando o transporte). Os custos de investimento necesarios para a implantación de cada modelo estimáronse por separado e deberían ser considerados adicionalmente.

Realizouse unha análise de percepción para determinar o grao de aceptación do consumidor dunha botella de viño reutilizable, probando diferentes ciclos de reutilización (5-20 ciclos) con niveis progresivos de desgaste. Como resultado deste estudo observouse que:

• A botella reutilizada non é un factor determinante na elección do produto; outros factores como a marca ou o prezo son predominantes.
• Hai algún malentendido sobre os conceptos de reutilización e reciclaxe.
• Non hai rexeitamento da botella reutilizable debido a "desgaste" (marca de desgaste) ata 10 ciclos. Despois de 15-20 ciclos, xera un maior rexeitamento, aínda que non está asociado a mala calidade do viño.

A viabilidade económica e ambiental dun modelo reutilizable é moi sensible a unha serie de parámetros cruciais á hora de facer unha valoración global aplicable a todo o sector.

Os factores clave son:

• A distancia loxística inversa.
• O número de rotacións da botella.
• O custo do lavado.
  Por iso, foi necesario realizar unha análise de sensibilidade destes tres factores clave, que permitiu establecer os límites que determinarán a viabilidade do modelo de reutilización.
  Polo tanto, a primeira lección aprendida do proxecto é que non é posible concluír se un sistema de reutilización é viable ou non en termos xerais para o sector vitivinícola; máis ben, a viabilidade dependerá de cada caso, circunstancia e tipo de produto. Esta é precisamente unha das principais vantaxes deste proxecto, onde, grazas á ferramenta ACV desenvolvida, cada adega poderá analizar e comprender o impacto ambiental e económico da utilización dun modelo reutilizable fronte ao actual sistema dun só uso, en función da súa situación concreta.
  

As dúas probas piloto permitiron avaliar dous escenarios de loxística inversa diferentes, cuxos resultados estiveron moi influenciados pola localización da planta de lavado:

• No caso do piloto Familia Torres (en Cataluña), coa planta de fabricación de botellas e a de lavado moi preto (88 km), o sistema reutilizable resultou rendible tanto a nivel económico como ambiental.
  
• No caso do piloto González Byass (en Xerez), coa planta de fabricación de botellas e a de lavado moi afastadas (2.138 km), o sistema reutilizable non resultou rendible nin a nivel económico nin ambiental, principalmente pola longa distancia da loxística inversa.

A extrapolación ao ámbito nacional mediante os dous modelos analizados demostrou que, nun modelo individual, onde cada adega ten o seu propio fondo de botellas, a reutilización non é rendible nin ambiental nin económicamente.
Porén, un modelo no que todas as adegas compartan o conxunto de botellas suporía un menor custo e impacto ambiental, cunha potencial redución das emisións de CO2 nun 29%. Isto estaría condicionado a unha distancia loxística inversa de menos de 220 km e un mínimo de 7-8 rotacións.
Os resultados deste proxecto demostraron que implantar un sistema de reutilización baseado nun modelo colectivo supón unha oportunidade de futuro para o sector vitivinícola, que podería desenvolverse de forma complementaria ao actual sistema de reciclaxe, no que as adegas levan anos investindo con resultados positivos.

Non obstante, non está exento dos seguintes desafíos:

• Infraestruturas: deberían construírse polo menos 15 lavadoiros en España, cun investimento estimado de 45-60 millóns de euros.
• Xestión loxística.
• Custo de lavado.
• Percepción do consumidor.
  

En conclusión, Rebo2vino permitiunos identificar e analizar as principais barreiras, limitacións, oportunidades e potencialidades dun posible sistema de reutilización de botellas de vidro no sector vitivinícola, aplicando os principios da economía circular. Deste xeito, o sector vitivinícola dispón, por primeira vez, de datos técnicos e económicos contrastados sobre o potencial de aplicación dun modelo reutilizable a escala nacional, que será clave para a futura toma de decisións.

O sitio web oficial do proxecto ( https://rebo2vino.es/ ) mantívose actualizado con publicacións periódicas sobre o progreso e os acontecementos do proxecto. Entre os aspectos destacados inclúense:
Participación no Congreso Internacional LCAFood 2024.
Experiencias compartidas polas adegas do Grupo Operativo no II Encontro de Innovación en Envases de Alimentos.
Reunión do Grupo Operativo na Adega González Byass para definir os resultados finais do proxecto.
Ademais, os membros do proxecto compartiron estas novidades nas súas respectivas páxinas web, como ESCI-UPF News, Familia Torres e a Federación Española do Viño (FEV). Creouse unha conta en X (anteriormente Twitter) para difundir o contido do proxecto ( https://twitter.com/rebo2vino ).

Deseñaron e elaboráronse diversos materiais de apoio á difusión, entre eles un folleto cos resultados finais do proxecto, distribuído na xornada de clausura en Madrid, e un vídeo promocional elaborado co apoio técnico de Artica+i.

A través de FEV e outros membros do Grupo de Traballo emitíronse notas de prensa, chegando a máis de 700 contactos en medios especializados e xerais.

En definitiva, o plan de comunicación e divulgación do proxecto REBO2VINO foi exitoso, garantindo unha ampla difusión dos resultados a través de múltiples canles: a páxina web, as redes sociais, os medios de comunicación, os materiais dixitais e os eventos especializados. Isto tivo un impacto significativo na industria do viño e aumentou a concienciación sobre a reutilización de botellas de vidro.