Grupo Operativo BIOPOPTECH: Fomento do cultivo de chopo e do uso en cascada da súa madeira cara a produtos tecnolóxicos de alto valor engadido

• Determinación de potenciais clons para o seu uso en España en función das características do medio
• Novo sistema de optimización clonal a partir da caracterización mecánica de contrachapados e placas LSL (Laminated Strand Lumber) en diferentes clons
• Ferramentas TIC móbiles para asignar calidade tecnolóxica e unha ferramenta de visualización na web para que os propietarios planten o clon óptimo en cada zona.
• Certificación grupal de xestión forestal sostible para pequenos propietarios de chopo e desenvolvemento do sistema de compensación "Gracias al Chopo".

R1- Determinación de potenciais clons para o seu uso en España en función das características do medio.

A produción española de chopo baséase en cinco clons: I-214 (56,2%), Beaupré (13,5%), Raspalje (10,1%), Unal (8,8%) e MC (5,7%). Esta baixa diversidade clonal supón un alto risco ante os efectos negativos do cambio climático (pragas, enfermidades ou aumento do estrés abiótico). No marco de GO BIOPOPTECH, avaliouse o potencial produtivo e tecnolóxico de 17 novos clons baixo diferentes variables climáticas e edafolóxicas. Os resultados indican que os novos clons AF4, HOOGVORST, AF13, ALERMO, GUARDI e DIVA son potencialmente máis produtivos que o clon I-214, o clon máis plantado en España. Con estes resultados desenvolvéronse modelos preditivos da produtividade e idoneidade tecnolóxica da madeira destes clons, que se incorporaron a un visor en liña (https://visor.gobiopoptech.es/). Esta ferramenta permite aos agricultores actuais e potenciais seleccionar o clon máis axeitado para a súa propiedade introducindo os datos catastrais e as propiedades do solo da súa propiedade, que se obteñen mediante unha sinxela análise de laboratorio.

R2- Novas ferramentas para asignar as propiedades tecnolóxicas da madeira de cada clon.

As propiedades tecnolóxicas da madeira determinan o seu uso industrial. No caso do chopo, resulta interesante integrar a caracterización destas propiedades no proceso de selección clonal mediante métodos non destrutivos (metodoloxía sónica e NIR), especialmente a rixidez da madeira (módulo dinámico de elasticidade) e a densidade. Este resultado inclúe traballos realizados en 17 ensaios clonais e 14 parcelas produtivas. Nestas parcelas recolléronse datos sobre o crecemento, a forma do talo e as propiedades tecnolóxicas da madeira mediante tecnoloxías non destrutivas.

Os resultados mostran que os ambientes secos e cálidos situados a baixas altitudes sobre o nivel do mar, así como os solos ricos en calcio con baixo pH e textura areosa, aumentan o módulo dinámico de elasticidade, ou rixidez da madeira, de todos os clons. Pola contra, a densidade básica da madeira de chopo non se ve afectada por variables ambientais, demostrando un alto control xenético. Noutras palabras, a densidade da madeira de chopo depende especialmente do clon. Os novos clons AF4 e AF13 teñen valores de densidade semellantes ao clon I-214, mentres que os clons GUARDI e HOOGVORST son similares aos actuais clons Raspalje, Beuapre ou Unal.

R3- Novo sistema de optimización clonal baseado na caracterización mecánica de contrachapados en diferentes clons.

As propiedades físicas e mecánicas da madeira, como o módulo de elasticidade (MOE), o módulo de ruptura (MOR) e a densidade, son esenciais para optimizar a rixidez e as propiedades mecánicas dos paneis contrachapados.

No marco de GO BIOPOPTECH, avaliáronse o MOE, MOR e densidade de madeira contrachapada dos clons máis plantados, I-214, Beaupre, Raspalje, Unal e MC, segundo a norma UNE-EN 789:2006. A madeira obtíñase de parcelas produtivas de cada clon con idades comprendidas entre os 14 e os 16 anos. En todos os casos identificouse e mantívose por separado a madeira obtida de cada porción das árbores: primeiro tronco (0,3 a 3,5 m), segundo tronco (3,5 a 7 m), terceiro tronco (máis de 7 m de altura) e toco (parte do tronco de diámetro inferior a 22 cm). Os paneis de madeira contrachapada fabricáronse segundo o clon e a posición da madeira dentro da árbore.
Os resultados indican que tanto o MOE como o MOR son máis altos nos clons Beaupré, Raspalje e MC que nos clons I-214 e Unal. En todos os casos, e especialmente para o MOE, o segundo tronco (3,5 a 7 m) presenta valores significativamente máis elevados que a madeira do resto da árbore. A partir destes resultados, é posible fabricar contrachapados de chopo con características estruturais mediante a correcta selección do clon (Raspalje, Beaupré ou MC) e dos diferentes troncos.

R4- Novo sistema de optimización clonal baseado na caracterización mecánica de LSL (Laminated Fiberboard) en diferentes clons.

Co fin de incrementar o valor engadido en toda a cadea de produción do chopo, traballouse na caracterización física e mecánica de Taboleiros de Fibra Laminada (LSL) producidos con madeira dos clons máis plantados en España: I-214, Unal, MC, Raspalje e Beaupré. LSL é un produto de madeira de enxeñería feito a partir de troncos do tronco superior de árbores cun diámetro inferior a 22 cm. Os troncos obtiñan de diferentes parcelas de produción, e garantiuse a trazabilidade desde o monte ata a industria. Fixéronse seis mostras de LSL para cada clon e parcela. As mostras ensaiáronse segundo a norma UNE-EN 408:2003 para obter o módulo de elasticidade (MOE) e o módulo de rotura (MOR). Avaliouse a densidade segundo a norma UNE-EN 408:2004 para obter o valor medio de toda a mostra. Como no caso da madeira contrachapada, o clon de Raspalje presentou os valores máis altos, diferenciándose significativamente do resto dos clons. Os resultados indican que, con madeiras de moi baixa calidade da parte alta das árbores, que se empregan xeralmente para astillar ou biomasa, é posible obter un produto con excelentes prestacións estruturais que, dependendo do clon empregado, pode ser superior á clase C30 (UNE-EN 338).

R5 - Aplicación móbil para a asignación de calidade tecnolóxica da madeira de chopo e os seus produtos derivados.

Neste resultado desenvolvéronse modelos preditivos das propiedades mecánicas da madeira de diferentes clons de chopo. Os modelos predín a idoneidade tecnolóxica da madeira a nivel de árbores e de sitio utilizando datos remotos, variables de xestión forestal e datos obtidos mediante métodos sónicos non destrutivos. Esta información vinculouse á aplicación +DERA para obter datos sobre a calidade tecnolóxica da madeira tras introducir datos das parcelas de chopo. Pódese acceder ao visor de aplicacións +DERA descargando a seguinte ligazón nun teléfono Android e solicitando autorización a Madera Plus (socio do proxecto) desde a propia aplicación:
https://chat.webs.alialabs.com/d/s/12d2UupST7i8OUmg3IhCRN2R0ceVuWd0/fqSsL1vVayU63-YAHVHupdD8wx63WSp2-kbogv8NCJAw .

Ademais, tal e como se indica no PA1, esta información tamén se subiu á web VISOR que está dispoñible na web do proxecto https://visor.gobiopoptech.es/ .

R6 - Certificación grupal de xestión forestal sostible para pequenos produtores de chopo.

Para conseguir a certificación grupal dos pequenos produtores, tratouse de facilitar e simplificar a planificación dos seus chopos, garantindo a súa certificación segundo os requisitos da norma UNE 162.002 de Xestión Forestal Sostible. Para acadar este obxectivo, elaborouse un paquete de documentación adaptado aos pequenos produtores, que inclúe o Marco de Xestión Forestal Sostible de Castela e León, o Documento de Referencia Forestal de Chopera e o Documento de Adhesión de Referencia Forestal. Este enfoque integral busca simplificar os procesos para propietarios e xestores, garantindo o cumprimento normativo e facilitando a certificación baixo o sistema PEFC. Os documentos están dispoñibles na páxina web do proxecto: https://gobiopoptech.es/resultados.
Froito das actividades de cesión e difusión realizadas no marco desta iniciativa, incorporáronse á iniciativa 23 pequenos produtores, que abarcan un total de 83,5 hectáreas.

R7-. Desenvolvemento do sistema de compensación “Grazas ao Chopo”, que suporá unha nova fonte de ingresos para os propietarios do chopo.

"Gracias al Chopo" é unha iniciativa baseada en "Merci le Peuplier" (Grazas polo pobo), posta en marcha en Francia a finais de 2011. Os seus principais obxectivos son fomentar a replantación de chopos despois da tala, preservar o recurso dos chopos en pé e promover o uso da madeira certificada PEFC ou FSC desde o consumidor ata a colleita de chopos. Para implantar esta iniciativa en España, no marco de GO BIOPOPTECH, creouse unha base de datos con todos os axentes implicados (propietarios de chopo, asociacións de propietarios, subastadores, industrias usuarias de chopo, explotadores forestais, viveiros) que poderían participar na iniciativa unha vez que se poña en marcha.
A iniciativa xestionase a través dun programa informático accesible a todos os participantes. Os datos de rexistro introdúcense no programa, monitorízase a replantación e rexístranse os saldos adebedados aos produtores de chopo no momento da replantación. Este programa de software foi adaptado ao contexto español. Para iso traduciuse ao castelán o sistema francés, identificáronse os ámbitos que requiren unha adaptación á realidade española e establecéronse acordos entre as distintas partes implicadas (alamerizadores, subastadores, viveiros e industria) que permitan o correcto funcionamento da iniciativa. O sistema informático está dispoñible en liña e pódese acceder en www.graciasalchopo.org .

Manual RD2 Act.10 derivado das actividades do proxecto.

Os resultados obtidos ao longo do proxecto foron condensados nun manual de seis capítulos e 103 páxinas. Todos os socios e subcontratistas participaron no seu desenvolvemento. No capítulo 1 preséntase a situación actual do chopo en España, o seu mercado e as perspectivas de futuro. No capítulo 2 detállase a metodoloxía desenvolvida polo proxecto para a estimación das variables dendrométricas do chopo mediante voos fotogramétricos. No capítulo 3 analízase o efecto do clima e do solo na produtividade de diferentes clons de chopo. O capítulo 4 aborda as propiedades tecnolóxicas de diferentes clons de chopo en función de variables ambientais e de xestión. No capítulo 5 detállase a influencia do clon e da altura da árbore nas propiedades tecnolóxicas do produto final. Finalmente, no capítulo 6 detállase o sistema de certificación forestal simplificado PEFC e a iniciativa "Gracias al Chopo". 300 exemplares do manual foron impresos e distribuídos a empresas e diversas asociacións de produtores. A versión completa do manual, capítulo a capítulo, pódese descargar na páxina web do proxecto: https://gobiopoptech.es/resultados

RD2 Acto 3. Sesións de divulgación para choperos

Realizouse unha sesión de divulgación para os produtores de chopo por ano de duración do proxecto. A primeira celebrouse en xuño de 2023 en León, na localidade de Carrizo de la Rivera, con 40 participantes. A segunda celebrouse en maio de 2024 en Nájera, A Rioxa, con 70 participantes, e a última en Fresno de la Vega, León, con 85 participantes. O programa da sesión consistiu nunha mesa de debate matinal, na que cada membro ou convidado expoñía o avance e resultados das actividades nas que participaba, seguido dunha visita de campo pola tarde. Como exemplo, na sesión final impartironse as seguintes charlas:
- Situación actual do chopo en España, o seu mercado e perspectivas de futuro (Garnica)
- Evolución das poxas de chopo nos últimos anos en Castela e León (FAFCYLE)
- Novos clons de chopo, resultados iniciais de rendemento. (Bosques e Ríos e Foros)
- Mapa de calidade da madeira industrial para produtos de alto valor engadido. (Madeira Plus)
- Estimación de variables dendrométricas mediante teledetección. (Foro)
- Novas ferramentas para axilizar o proceso de certificación dos chopos de pequena escala. (PEFC e Cesefor)
- Iniciativa "Grazas ao Chopo" (AEFCON)
- Ferramenta de visualización baseada na web para propietarios de terreos que lles axuda a plantar o clon óptimo. (Cesefor)
- Saída de campo: Visita a unha parcela de proba clonal en Villavidel e a un chopo.